Co zrobić, gdy ktoś złamie prawa autorskie?

Prawa do utworów, czyli prawa autorskie, mogą mieć charakter osobisty lub majątkowy. Te pierwsze są prawami niezbywalnymi i nie podlegają zrzeczeniu się, w związku z czym ich istnienie nie jest ograniczone czasowo. Opisać je można jako więź autora z utworem. Ich naruszenie może odbyć się poprzez wprowadzenie do dzieła nowych elementów, wycinanie jego fragmentów, nadanie nowego tytułu, a nawet cyfrowy retusz zdjęcia.

Naruszenie osobistych praw autorskich powstaje już w momencie wystąpienia zagrożenia dokonania naruszenia praw autora przez osobę trzecią. W tym wypadku twórca może żądać zaniechania tego działania, a jeśli do naruszenia już doszło, usunięcia jego skutków, np. poprzez złożenie stosownego oświadczenia w mediach. Jeśli naruszenie odbyło się w sposób zawiniony i świadomy, autor może dodatkowo żądać od osoby lub osób, która jego prawa naruszyła, zadośćuczynienia wyrażonego odpowiednią sumą pieniężną. W żądaniu można wskazać, że dana kwota ma być przeznaczona na wskazany cel społeczny. Wysokość zadośćuczynienia powinna być obliczona w oparciu o rodzaj naruszenia oraz rozmiar doznanej krzywdy.

Niezbywalność praw osobistych powoduje, że można się ich domagać nawet po śmierci twórcy, a uprawnione do tego są najbliższe osoby, stowarzyszenie twórców w zależności od rodzaju twórczości, i organizacja zarządzania prawami autorskimi, jeśli takowa zarządzała prawami danego twórcy.

Drugim rodzajem prawa autorskich są prawa majątkowe. Jest to prawo autora do rozporządzania i korzystania z utworu, a także do wynagrodzenia za korzystanie z niego. Ochrona tego rodzaju praw jest rozszerzona i może odbywać się w oparciu o przepisy prawa cywilnego lub karnego. Odpowiedzialność osoby naruszającej prawo nie jest uzależniona od jego winy bądź jej braku. W praktyce oznacza to, że naruszający nie może w swojej obronie powoływać się na argument, że nie znalazł autora utworu, który był umieszczony w sieci, uznając go za anonimowy.

Twórca w takiej sytuacji może żądać zaniechania dalszego naruszania jego praw, usunięcia jego skutków, naprawienia wyrządzonej szkody czy wydania uzyskanych korzyści. Naprawienie wyrządzonej szkody może przybrać postać zapłaty sumy pieniężnej, która stanowi dwukrotność normalnej zapłaty, a jeśli zaniechanie było zawinione – trzykrotność sumy stosownego wynagrodzenia przewidzianego za dany utwór. Stosownym wynagrodzeniem jest zapłata, jaką autor otrzymałby w przypadku korzystania przez naruszającego z utworu na zasadach licencji lub na podstawie zawartej między nimi umowy. Ponadto autor może domagać się wydania przez naruszającego oświadczenia w środkach masowego przekazu lub zapłaty przez niego określonej sumy pieniężnej na rzecz Funduszu Promocji Twórczości.

Naruszenie praw majątkowych grozi również poniesieniem odpowiedzialności karnej. Kto bowiem bez posiadania prawa do utworu rozpowszechnia go w wersji oryginalnej lub w postaci opracowania, podlega karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. Jeśli naruszenie dokonane było w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wtedy kara pozbawienia wolności zwiększa się do 3 lat. Pełny katalog kar za poszczególne przewinienia określony jest w artykułach 116 -119 ustawy prawo autorskie z dnia 4 lutego 1994 roku.